21 Ιαν Ανήθικη Αμνησία: Η τάση που έχουμε να ξεχνάμε τη δική μας κακή συμπεριφορά.
Όταν ανακαλούμε τις κακές μας συμπεριφορές αισθανόμαστε μία «ψυχολογική δυσφορία», έτσι τείνουμε να έχουμε ασαφείς και θολές αναμνήσεις από τις άσχημες πράξεις μας. Το φαινόμενο αυτό άπτεται του «εγώ»: προφανώς, είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να απορρίπτουμε τις ενδείξεις της ηθικής «μη καθαρότητας» μας.
Φαίνεται λοιπόν, ότι παράλληλα με την ανάρμοστη συμπεριφορά απωθούνται οι αναμνήσεις που συνδέονται με αυτήν, με αποτέλεσμα σταδιακά να γίνονται ασαφείς -ένα φαινόμενο που ονομάζεται «ανήθικη αμνησία». Η ανήθικη αμνησία λειτουργεί σαν ένας «προσαρμοστικός αμυντικός μηχανισμός», που επιστρατεύεται για να μειωθεί η «διάσχιση» που βιώνεται από την ανέντιμη συμπεριφορά και για να μειωθεί η «δυστονία» που συνδέεται με αυτή, βοηθώντας έτσι το «εγώ» να παρακάμψει τις δυσάρεστες αλήθειες.
Είμαστε κοινωνικά όντα, και η βασική μας ανάγκη για αυτοεκτίμηση επηρεάζεται από την ηθική άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας. Η ανήθικη συμπεριφορά προκαλεί ψυχολογική δυσφορία και ενόχληση και η ανήθικη αμνησία μειώνει την ένταση αυτού του φαινομένου λειτουργώντας προστατευτικά. Όταν όμως λαμβάνεται υπ’ όψιν η οπτική ενός τρίτου ατόμου, τότε η ανέντιμη συμπεριφορά δεν επηρεάζει τη μνήμη.
Σε μια πρόσφατη σειρά από μελέτες αποδείχτηκε ότι οι άνθρωποι πραγματικά έχουν την τάση να ξεχνούν τις λεπτομέρειες των δικών τους παραβάσεων και ανέντιμων πράξεων. Η κακή συμπεριφορά επηρεάζει τη μνήμη, έτσι ώστε αναμνήσεις από αυτές τις ανήθικες ενέργειες σταδιακά γίνονται λιγότερο σαφείς από άλλες μνημονικές εγχαράξεις, γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα υποτροπής στο μέλλον. Έτσι, η ανήθικη αμνησία οδηγεί σε μεταγενέστερη ανεντιμότητα.
Μήπως η γνωστική «διάσχιση» οδηγεί σε ανήθικη αμνησία; Προηγούμενη έρευνα είχε δείξει ότι, όταν οι άνθρωποι συμπεριφέρονται άσχημα, βιώνουν μια γνωστική διάσχιση -οι εγκέφαλοί τους γίνονται συγχυτικοί και ταυτόχρονα πιστεύουν ότι κάνουν το σωστό, ενώ στην πραγματικότητα υποκύπτουν στο λάθος.
Αντίδοτο στην ανήθικη αμνησία είναι η ενδοσκόπηση, μία διαδικασία που συμβάλλει στο να παραμείνουν ζωντανές οι μνήμες του λάθους και να εξαχθούν τα κατάλληλα συμπεράσματα. Ευρήματα ερευνών καταδεικνύουν περαιτέρω τον κρίσιμο ρόλο του ηθικού αυτο-ελέγχου, όσο ανακαλούμε εμπειρίες, για να διατηρήσουμε ανέπαφη την ηθική εικόνα του εαυτού μας, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά μας.
Παρόλο που ο πειρασμός της ανήθικης συμπεριφοράς με στόχο προσωπικά οφέλη είναι μεγάλος, η ηθική είναι θεμελιώδης για την ανθρώπινη ύπαρξη, συνεπώς υπάρχει μεγάλη ψυχολογική ανάγκη να παρακάμπτεται η ανήθικη αμνησία, έτσι ώστε να αναγνωρίζουμε στους εαυτούς μας ένα ηθικό ανάστημα, το οποίο φιλοδοξούμε να γίνει αντιληπτό και από τους άλλους.