29 Νοέ Άτομα με αναπηρία: συμπεριληπτική επικοινωνία
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), περί το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από κάποιας μορφής αναπηρία. Στην Ελλάδα, 1 περίπου εκατομμύριο βιώνει κάποιου είδους αναπηρία. Πρόκειται για την μεγαλύτερη μειονότητα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ.
Τα άτομα με αναπηρία έχουν μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές, διανοητικές ή αισθητηριακές βλάβες, οι οποίες σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια μπορεί να παρεμποδίζουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ισότιμη βάση με τους άλλους.
Πολύ συχνά τίθεται το ερώτημα πώς επηρεάζει η αναπηρία το άτομο. Η αλήθεια είναι ότι εκτός από τις ατομικές διαφορές που χαρακτηρίζουν τον καθένα από εμάς με βάση την προσωπικότητά μας, και το κοινωνικό μας δίκτυο, το περιβάλλον στο οποίο ζούμε λειτουργεί καθοριστικά για την προσαρμογή στην αναπηρία. Ένα κοινωνικό περιβάλλον γεμάτο προκαταλήψεις επηρεάζει αρνητικά την αυτοαντίληψη των ατόμων αυτών οδηγώντας τα σε μη ρεαλιστικές θεωρήσεις για τη ζωή τους.
Μερικοί άνθρωποι αντιδρούν με περίεργο τρόπο την πρώτη φορά που συναντούν ένα άτομο που ζει με αναπηρία, επειδή είναι κάτι καινούργιο γι’ αυτούς και δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν.
Οι περισσότεροι από εμάς στο αξιακό μας σύστημα δεν συμπεριλαμβάνουμε το να φέρνουμε σε δύσκολη θέση κάποιον ή να τον υποτιμούμε ή να τον προσβάλλουμε, αλλά το κάνουμε, το κάνουμε άθελά μας, το κάνουμε όταν γνωρίζουμε κάποιον σε αναπηρικό αμαξίδιο και σκεφτόμαστε «τον καημένο» «τι κρίμα». Αυτόματα υποβιβάζουμε τις δυνατότητές του και είναι στο χέρι του να ανατρέψει αυτήν την προκατάληψη. Τι θα γινόταν όμως αν δεν ήταν μόνο στο χέρι του, αν προσπαθούσαμε κι εμείς να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε;
Για να ενσωματώσουμε τα άτομα με αναπηρία στην κοινωνία δεν αρκεί η πεποίθησή μας ότι όλοι άνθρωποι πρέπει να έχουν πρόσβαση στην υγεία την εκπαίδευση και την εργασία. Χρειάζεται κάτι παραπάνω. Χρειάζεται να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τα άτομα με αναπηρία. Ναι μεν έχουν κάποια αναπηρία, αλλά αυτό δεν καθορίζει το ποιοι είναι και πώς μπορούν να συνεισφέρουν στην κοινωνία, ποια είναι τα όνειρά τους , οι δεξιότητες τους κλπ. Για να αλλάξουν τα στερεότυπα, θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές που θα επιτρέπουν την ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική ζωή της πόλης μας. Θα πρέπει να τους βλέπουμε να κυκλοφορούν, στα πάρκα, στους δρόμους, στα bar, να εργάζονται, να πηγαίνουν στο γυμναστήριο, να κάνουν επιχειρήσεις, να εκπροσωπούνται στην πολιτική σκηνή, στις τέχνες.
Σαν κοινωνία έχουμε κάνει πολύ δρόμο από τον Καιάδα και από τις εποχές που αναφερόμαστε σε άτομα με τον όρο «ο τρελός, ο σακάτης, κ.λπ». Αν τα άτομα με αναπηρία απολάμβαναν ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, στην εργασία δεν θα υπήρχε ίσως λόγος να προσπαθούμε να βελτιώσουμε την ορολογία. Στο παρόν όμως παρόλο που έχουν γίνει αρκετά πράγματα για τα άτομα με αναπηρία σίγουρα δεν έχουμε φτάσει εκεί που επιθυμούμε. Ακόμα έχουμε γονείς με παιδιά με αυτισμό που αγωνιούν τι θα γίνει με το παιδί τους όταν εκείνοι δεν θα μπορούν να παρέχουν την κατάλληλη φροντίδα ή πώς θα του εξασφαλίσουν μία δημιουργική και παραγωγική καθημερινότητα στην ενήλικη ζωή του.
Η χρήση της ορθής ορολογίας εντάσσεται στο γενικότερο σκοπό της προώθησης του κοινωνικού προτύπου της αναπηρίας. Παλαιότερα για παράδειγμα χρησιμοποιούσαμε τον όρο Άτομα με Ειδικές Ικανότητες για ένα χρονικό διάστημα, ώσπου αποδείχθηκε ότι στον βωμό της πολιτικής ορθότητας θυσιάσαμε την ανάδειξη των πραγματικών αναγκών των ατόμων με αποτέλεσμα να ατονήσει η φωνή τους, καθώς η έμφαση μεταφέρθηκε από τις ανάγκες στις ικανότητες.
Αν θέλουμε την πλήρη και ισότιμη ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία στην κοινότητα θα πρέπει να προσέχουμε τον τρόπο που επικοινωνούμε. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε προσβλητικούς όρους ή λέξεις όπως “τρελός”, “ανάπηρος” για να αστειευτούμε ή για να χαρακτηρίσουμε κάποιον που μας έχει εκνευρίσει ή δεν ανταποκρίνεται στο έργο που του έχει ανατεθεί.
Σε γενικές γραμμές επικοινωνήστε με τα άτομα με αναπηρία όπως θα επικοινωνούσατε και με τα άτομα χωρίς αναπηρία.
- Μην ανεβάζετε τα άτομα με αναπηρία σε βάθρο ή μην τους μιλάτε με συγκαταβατικούς όρους σαν το να εκτελούν κανονικές, καθημερινές δραστηριότητες είναι κάτι εξαιρετικό – για παράδειγμα, “Ω, μαγειρεύετε μόνοι σας τα γεύματά σας. Πώς τα καταφέρνετε, καταπληκτικό!
- Να σέβεστε πάντα την αξιοπρέπεια, την ατομικότητα και την επιθυμία του ατόμου για ανεξαρτησία. Εάν απαιτείται βοήθεια σε μία δεδομένη κατάσταση, μην βοηθάτε χωρίς να ρωτήσετε πρώτα.
- Αναφερθείτε στους ενήλικες με αναπηρία με τον ίδιο τρόπο που θα αναφερόσασταν σε οποιονδήποτε άλλο ενήλικα. Μην αναφέρεστε σε αυτούς με τα μικρά τους ονόματα, όταν σε παρόμοιες περιστάσεις με κάποιον που δεν έχει αναπηρία, θα χρησιμοποιούσατε πληθυντικό ή έναν τίτλο όπως κύριος, κυρία ή γιατρός.
- Κάθε φορά που πιάνετε τον εαυτό σας να βλέπει κάποιον με αναπηρία ως κατώτερο από εσάς ή αν πιάνετε τον εαυτό σας να τον λυπάται, υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι είναι ίσος με εσάς, μπορεί να έχει δυνάμεις που εσείς δεν έχετε και η διάγνωσή του δεν τον κάνει αυτόματα λιγότερο ικανό από εσάς. Τα άτομα με αναπηρία είναι συχνά απολύτως ικανά να κάνουν πράγματα που εσείς μπορεί να υποθέσετε ότι δεν μπορούν να κάνουν. Μερικές φορές μπορεί να χρειάζονται μικρές προσαρμογές, αλλά αυτό δεν πρέπει να σας εμποδίζει να τους ζητάτε να συμμετάσχουν. Ναι μεν έχουν αναπηρία αλλά έχουν και δεκάδες άλλα χαρακτηριστικά που δομούν την ταυτότητά τους.