20 Ιαν Γνωστικές προκαταλήψεις και σχέσεις
Οι γνωστικές μεροληψίες ή προκαταλήψεις είναι συστηματικά πρότυπα/μοτίβα σκέψης που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο επεξεργαζόμαστε πληροφορίες, ανακαλούμε γεγονότα και παίρνουμε αποφάσεις. Όλοι οι άνθρωποι, μέσα από τις αντιλήψεις, τα βιώματα, τις παρατηρήσεις ή τις απόψεις τους και ανεξάρτητα από την ευφυΐα ή τη συναισθηματική τους ωριμότητα, ενίοτε στηρίζονται ή επηρεάζονται από γνωστικές προκαταλήψεις και αναπόφευκτα χάνουν την αντικειμενικότητά τους. Παρόλο που αυτό δεν προκαλεί πάντα κάποια επιβλαβή ή ακραία αρνητική επίπτωση, ορισμένες γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί να βλάψουν σοβαρά τις σχέσεις. Όταν κάποιος τείνει να χρησιμοποιεί μια γνωστική προκατάληψη συχνά και επίμονα, χωρίς να στέκεται με κριτική διάθεση απέναντι στα γεγονότα, αναπόφευκτα διαμορφώνει μια διαστρεβλωμένη αντίληψη για την πραγματικότητα και μπορεί να οδηγηθεί σε εσφαλμένες αποφάσεις που θα επηρεάσουν αρνητικά την επαφή και αλληλεπίδραση με άλλα πρόσωπα. Η επίγνωση ότι λειτουργούμε με γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί όμως να μας κάνει πιο προσεκτικούς και να βελτιώσει τις επικοινωνιακές μας δεξιότητες.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
- Η προκατάληψη επιβεβαίωσης είναι η τάση να εστιάζουμε και να αναζητoύμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας, αγνοώντας αντικρουόμενες πληροφορίες. Αν έχουμε την πεποίθηση ότι ο σύντροφος μας είναι γενικά ένα άδικο άτομο, κάθε φορά που διαφωνούμε ή συγκρουόμαστε, ενδέχεται να αναζητούμε όλα τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο σύντροφος μας είναι άδικος, αγνοώντας ή κρίνοντας ως σπάνιες εξαιρέσεις όλες τις περιπτώσεις που συμπεριφέρθηκε διαφορετικά.
- Το φαινόμενο Zeigarnik είναι μια γνωστική μεροληψία σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται ατελείς εργασίες καλύτερα από αυτές που έχουν ολοκληρωθεί. Σε επίπεδο σχέσεων αυτό σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό κάποιος να ανακαλέσει και να βιώσει ξανά τη συναισθηματική δυσφορία όταν παραμένουν ανεπίλυτα ζητήματα π.χ. μετά από ένα καβγά, παρά να αναβιώσει τα θετικά συναισθήματα π.χ. ανακούφιση μετά από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες έχει επέλθει συμβιβασμός ή επίλυση.
- Η προκατάληψη αρνητικότητας είναι η τάση μας να δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή και βάρος στις αρνητικές πληροφορίες, γεγονότα ή συμβάντα, να θυμόμαστε δηλαδή τα αρνητικά πιο έντονα και πιο συχνά από ότι τα θετικά. Αυτό μπορεί να μειώσει την ευχαρίστηση που παίρνουμε από μια σχέση εφόσον οι θετικές πλευρές δεν αναγνωρίζονται για να ενισχυθούν.
- Η πλάνη του τζογαδόρου είναι η τάση να πιστεύουμε ότι μελλοντικές πιθανότητες επηρεάζονται από γεγονότα του παρελθόντος ή με πιο απλά λόγια ότι «δεν μπορεί… θα γυρίσει». Αυτό μπορεί να μας κάνει να υπομένουμε καταστάσεις που μπορεί να μην μας κάνουν καλό, θεωρώντας ότι θα ανταμειφθούμε με κάτι καλύτερο μελλοντικά.