30 Ιούν Οι διακριτές διαστάσεις της ενσυναίσθησης
Ο ορισμός της ενσυναίσθησης είναι πολύπλευρος, σύνθετος και πολυδιάστατος. Αρκετοί επιστημονικοί κλάδοι ασχολήθηκαν με την θεσμοθέτηση της έννοιας, κάποιοι ερευνητές πιστεύουν πως η ενσυναίσθηση προέρχεται από γνωστικούς κυρίως μηχανισμούς, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η ενσυναίσθηση είναι μια διαδικασία πιο συναισθηματική. Φαίνεται ότι η διάκριση της γνωστικής και συναισθηματικής προσέγγισης, δεν είναι εύκολη.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ενσυναίσθηση είναι η συναισθηματική συμμετοχή στην κατάσταση του άλλου και ότι η συγκεκριμένη έννοια αναφέρεται σε τρία χαρακτηριστικά:
- το να αναγνωρίζει κάποιος αυτό που νιώθει κάποιος άλλος,
- το να νιώθει αυτό που νιώθει ο άλλος και
- το να ανταποκρίνεται με συμπόνια σε κάποια δύσκολη συναισθηματική κατάσταση του άλλου.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Goleman (2011) ως ενσυναίσθηση (empathy) ορίζεται η δυνατότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των άλλων και να δείχνει υποστήριξη και ενδιαφέρον για τις ανησυχίες του.
Για να μπορέσει ένας άνθρωπος να αναγνωρίσει τα συναισθήματα των συνανθρώπων του κρίνεται απαραίτητο να μπορεί να κατανοεί τα δικά του συναισθήματα και να διαθέτει δεξιότητες ρύθμισης αυτών, δηλαδή η ενσυναίσθηση «κατασκευάζεται» πάνω στην έννοια της αυτοεπίγνωσης. Επιπλέον, η ενσυναίσθηση απαιτεί ηρεμία, έτσι ώστε ο εγκέφαλος ενός ανθρώπου να έχει την δυνατότητα να λάβει τόσο τα λεκτικά, όσο και τα μη λεκτικά μηνύματα του συνομιλητή. Επίσης, μια σημαντική δεξιότητα που χρειάζεται είναι, να μπορεί κανείς να διαβάζει τα μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας, δηλαδή να ερμηνεύει τον τόνο της φωνής, την στάση του σώματος, τις χειρονομίες και την έκφραση του συνομιλητή του. Η προσεκτική παρατήρηση μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες. Επιπλέον, η ενσυναίσθηση απαιτεί πραγματικό ενδιαφέρον, δηλαδή η αποδοχή του συνομιλητή χωρίς την διάθεση της αρνητικής κριτικής. Ακόμα, η ενσυναίσθηση προϋποθέτει ενεργητική ακρόαση, ώστε να εντοπιστεί η συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο συνομιλητής.
Οι εκπρόσωποι της κοινωνικής ψυχολογίας θεωρούν ότι η ενσυναίσθηση σχετίζεται με την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, σε κάτι στο οποίο συμφωνούν και όσοι προέρχονται από τον χώρο της ψυχανάλυσης, όπου εκεί η ενσυναίσθηση διακρίνεται σε 18 διαφορετικά είδη.
Οι περισσότεροι ερευνητές κάνουν λόγο για δύο κύριες διαστάσεις της ενσυναίσθησης:
- τη γνωστική διάσταση: η οποία περιγράφει την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα των άλλων και την συναισθηματική τους διάσταση, ενώ σχετίζεται με την ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων του άλλου. Πιο συγκεκριμένα, το άτομο εκτιμά και ενστερνίζεται την συναισθηματική κατάσταση του άλλου μέσω του νου του, μπαίνοντας στη θέση του και αντιλαμβάνοντας τα συναισθήματά του. Σύμφωνα με τις θεωρίες που υποστηρίζουν τη γνωστική προσέγγιση της ενσυναίσθησης, υποστηρίζουν ότι ο βασικός μηχανισμός είναι η ικανότητα να φαντάζεται κάποιος τον εσωτερικό κόσμο του άλλου. Κύριοι εκπρόσωποι της γνωστικής διάστασης είναι ο Piajet και ο Rogers.
- την συναισθηματική διάσταση: η οποία αναφέρεται στην ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων του άλλου, δηλαδή ένα άτομο θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εικάζει και να ανταποκρίνεται στην συναισθηματική κατάσταση που βρίσκεται ο συνομιλητής του, με αυθορμητισμό και συναισθηματική φόρτιση. Επίσης, το άτομο αντιδρά μόνο συναισθηματικά απέναντι στα συναισθήματα του άλλου κατανοώντας την συναισθηματική κατάστασή του. Ουσιαστικά ο βασικός μηχανισμός αυτής της προσέγγισης είναι η διαδικασία της ταύτισης με τα συναισθήματα των άλλων. Επίσης, κύριο χαρακτηριστικό της συναισθηματικής προσέγγισης είναι η σημασία που δίνεται στην συναισθηματική απόκριση του ατόμου που βιώνει ένα οδυνηρό γεγονός. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι απλές, καθώς τα συναισθήματα θλίψης που νιώθει κανείς απέναντι σε ένα λυπηρό γεγονός μπορεί να μην οφείλονται στην ενσυναίσθηση, αλλά σε άλλα κίνητρα συν’ηθως εγωιστικά.
Άλλοι ερευνητές, προσθέτουν και δύο ακόμα διαστάσεις στην έννοια της ενσυναίσθησης : την ενσυναίσθητη κατανόηση, που είναι σημαντική στην ψυχοθεραπεία και την επικοινωνιακή κατανόηση της ενσυναίσθησης. Στην ενσυναίσθητη κατανόηση το άτομο επιδιώκει, από την οπτική πλευρά του άλλου, να υιοθετήσει τα συναισθήματα και την συμπεριφορά του, ενώ σύμφωνα με την επικοινωνιακή διάσταση της ενσυναίσθησης, το άτομο κατανοεί την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου μέσω της επικοινωνίας που αναπτύσσει μαζί του.