06 Ιούν Τι γνωρίζετε για την προμνησία (Déjà vu)
Υπολογίζεται ότι το 97% των ανθρώπων έχει βιώσει προμνησία τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Αυτή η κατάσταση, που αποδίδεται ως το «ήδη ιδωμένο», είναι μια παροδική αίσθηση βίωσης μια εντελώς πανομοιότυπης κατάστασης σε κάποια στιγμή στο παρελθόν. Γιατί όμως συμβαίνει; Υπάρχει ιατρική εξήγηση;
Είναι γνωστό στους περισσότερους: βρίσκεστε στη μέση μιας συζήτησης ή μιας δραστηριότητας όταν, ξαφνικά, σας κατακλύζει η αίσθηση ότι έχετε βιώσει ακριβώς το ίδιο πράγμα στο παρελθόν, γνωρίζοντας παράλληλα ότι αυτό είναι αδύνατον να συμβαίνει.
Η προμνησία είναι μια ψευδής αίσθηση οικειότητας. Ο εγκέφαλός δημιουργεί την αίσθηση ότι έχετε ξαναζήσει μια συγκεκριμένη εμπειρία, αλλά δεν είστε σε θέση να την ανακαλέσετε απευθείας από τη μνήμη σας. Ορίζεται ως μια «υποκειμενικά ανάρμοστη εντύπωση οικειότητας μιας παρούσας εμπειρίας με ένα απροσδιόριστο παρελθόν». Συνήθως υπάρχει μια αναντιστοιχία μεταξύ της αίσθησης οικειότητας και του γεγονότος ότι η κατάσταση δεν θα έπρεπε να είναι οικεία. Δεν είναι σαν να παίρνεις το ίδιο λεωφορείο κάθε μέρα και να αναγνωρίζεις το τοπίο, αυτό είναι εξοικείωση. Η προμνησία, από την άλλη πλευρά, είναι όταν αισθάνεστε ότι έχετε κάνει ακριβώς την ίδια συζήτηση ή έχετε βιώσει αυτό το πολύ συγκεκριμένο σενάριο παλαιότερα, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζετε ότι δεν μπορεί να έχει συμβεί ποτέ στο παρελθόν.
Όταν βιώνετε προμνησία, ο εγκέφαλός σας δημιουργεί μια ψευδαίσθηση. Αυτό αποδίδεται σε πιθανή διαταραχή επικοινωνίας μεταξύ δύο τμημάτων του εγκεφάλου. Η προμνησία προκαλείται από δυσλειτουργικές συνδέσεις μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου που ελέγχουν την ανάκληση της μνήμης και την εξοικείωση. Οι κροταφικοί λοβοί παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάκληση λέξεων, στη απομνημόνευση τόπων, στην αναγνώριση ανθρώπων, στην κατανόηση της γλώσσας και στην ερμηνεία των συναισθημάτων. Ο ιππόκαμπος συμβάλλει σε πολλές από αυτές τις λειτουργίες και είναι υπεύθυνος για την αποθήκευση βραχυπρόθεσμων αναμνήσεων. Περιστασιακά, ο ιππόκαμπος και ο περιβάλλων εγκεφαλικός ιστός μπορεί να ενεργοποιηθούν, εκλύοντας εμπειρίες μνήμης όπως η προμνησία. Αυτό προκαλεί διαταραχή στο σύστημα αναγνώρισης μνημονικών εγχαράξεων, δίνοντάς σας μια ψευδή αίσθηση οικειότητας.
Είναι φυσιολογική η προμνησία; Δεν είναι ασυνήθιστο και δεν θεωρείται παθολογικό να βιώνετε προμνησία κάθε τόσο. Είναι πιο πιθανό να συμβαίνει σε άτομα ηλικίας 15-25 ετών και η πιθανότητα μειώνεται προοδευτικά με την ηλικία. Συμβαίνει επίσης συχνότερα τα βράδια και τα Σαββατοκύριακα απ’ ό,τι τις καθημερινές.
Υπάρχουν και κάποια άλλα πράγματα που γνωρίζουμε για την προμνησία, αν και οι ερευνητές δεν είναι απόλυτα σίγουροι. Για παράδειγμα, είστε πιο επιρρεπείς στην προμνησία αν έχετε υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ταξιδεύετε πολύ και θυμάστε τα όνειρά σας. Αν όμως γίνεται πιο συχνή ή συνυπάρχει με άλλα συμπτώματα, είναι σημαντικό να την αντιμετωπίσετε.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα επιληψίας του κροταφικού λοβού. Ο ιππόκαμπος παίζει ρόλο στη συνειδητή ανάμνηση με την παραϊπποκάμπειο έλικα, η οποία βρίσκεται επίσης στον κροταφικό λοβό, να είναι υπεύθυνη για τη διάκριση της οικειότητας. Στους επιληπτικούς ασθενείς, υπάρχει συνήθως διαταραχή αυτής της σύνδεσης. Η κροταφική επιληψία συνοδεύεται από τονικοκλονικές κρίσεις, με ανεξέλεγκτους σπασμούς και άλλες μυϊκές κινήσεις. Η προμνησία που σχετίζεται με αυτόν τον τύπο επιληψίας συνδέεται επίσης συχνά με απώλεια συνείδησης, μυικό τρόμο, δάγκωμα της γλώσσας, απώλεια ούρων και μετακριτική σύγχυση.
Η προμνησία μπορεί να αποτελεί ένδειξη υποκείμενων προβλημάτων υγείας. Το άγχος και η εξάντληση μπορεί να συμβάλλουν στην προμνησία. Αλλά μπορεί επίσης να συνοδεύεται από ημικρανίες και διαταραχές της μνήμης. Τα άτομα με άνοια βιώνουν συχνά επίμονη προμνησία και τείνουν να προσπαθούν να εκλογικεύσουν την ψευδαίσθηση.
Συνεπώς η προμνησία μπορεί να είναι επιφαινόμενο ενός προβλήματος υγείας εάν συνυπάρχει με άλλα συμπτώματα, όπως σύγχυση, κεφαλαλγίες, απώλεια συνείδησης, αδυναμία, επιληπτικές κρίσεις και τρόμο. Η περιστασιακή εμπειρία του «έχω ξαναβρεθεί εδώ» πιθανόν να μην είναι κάτι ανησυχητικό. Αλλά αν αρχίσετε να βιώνετε προμνησία συχνά, είναι καιρός να δείτε έναν γιατρό αν συμβαίνει μερικές φορές το μήνα ή πιο συχνά, ακολουθείται από απώλεια συνείδησης, συνοδεύεται από μη φυσιολογικές, ονειρικές αναμνήσεις ή οπτικές σκηνές και συνοδεύεται από συμπτώματα όπως ασυνείδητη μάσηση, αστάθεια στο βάδισμα, ταχυκαρδία ή αίσθημα φόβου.