04 Ιαν Το παράδοξο της επιλογής
Στη δεκαετία του 2000, ο Barry Schwarz επινόησε τη φράση “το παράδοξο της επιλογής” για να περιγράψει το γεγονός ότι οι καταναλωτές στην εποχή μας έχουν τόσες πολλές επιλογές, που συχνά σπαταλούν χρόνο και χώρο στο μυαλό τους, για να αμφισβητούν τον εαυτό τους και να συγκρίνουν ασήμαντες διαφορές.
Ο Schwartz υποστήριξε ότι η υπερβολική πληθώρα επιλογών μπορεί στην πραγματικότητα να οδηγήσει σε άγχος, αναποφασιστικότητα, παράλυση και δυσαρέσκεια και περιέγραψε το φαινόμενο στο βιβλίο του “Το παράδοξο της επιλογής” (The Paradox of Choice), το 2004: Γιατί το περισσότερο είναι λιγότερο.
Εκ πρώτης όψεως η ύπαρξη μεγάλου αριθμού επιλογών επιτρέπει να επιλέξει κανείς αυτό που πραγματικά χρειάζεται ή επιθυμεί. Στην πράξη, ωστόσο, η πληθώρα των επιλογών, μπερδεύει αρκετούς ανθρώπους που αναλώνονται σε συγκρίσεις και προσηλώνονται στις λεπτομέρειες με αποτέλεσμα η τελική επιλογή να καθυστερεί. Ακόμα κι όταν η τελική επιλογή ληφθεί παραμένουν αμφιβολίες για την ορθότητα της απόφασης και με αυτόν τον τρόπο περιορίζεται η ικανοποίηση.
Ο Schwartz αναλύει δύο στυλ λήψης αποφάσεων που αναγνωρίστηκαν από τον ψυχολόγο Herbert A. Simon τη δεκαετία του 1950: αυτοί που μεγιστοποιούν και αυτοί που στοχεύουν στην ικανοποίηση. Οι πρώτοι έχουν ως γνώμονα την καλύτερη δυνατή επιλογή, πράγμα που μπορεί να σημαίνει ότι πρέπει να αξιολογήσουν εξαντλητικά τις επιλογές τους και παραδόξως καταλήγουν λιγότερο ικανοποιημένοι από κάποιον που έκανε λιγότερη έρευνα. Οι δεύτεροι είναι ρεαλιστές που αρκούνται στο να επιλέγουν το προϊόν που ικανοποιεί επαρκώς τις απαιτήσεις τους, χωρίς να επιδιώκουν τη μέγιστη ικανοποίηση. Με αυτόν τον τρόπο δεν χάνουν χρόνο σκεπτόμενοι υπερβολικά τις επιλογές τους ή μετανιώνοντας για επιλογές που έχουν ήδη γίνει.
Το παράδοξο της επιλογής δεν είναι μόνο ένα ζήτημα που αφορά την οικονομία και την ικανοποίηση των καταναλωτών, αλλά ένα ζήτημα που εμφανίζεται σε διάφορους τομείς της ζωής μας, καθώς οι δυνατότητές μας πλησιάζουν όλο και περισσότερο στο να είναι ατελείωτες. Επιπλέον, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας έχουν διευκολύνει να βλέπουμε όλες τις διαφορετικές επιλογές που έχουμε στη διάθεσή μας, από την ασφάλεια και την άνεση του σπιτιού μας. Ως κοινωνία, έχουμε πολύ περισσότερες επιλογές από τις προηγούμενες γενιές, είτε όσον αφορά τις σπουδές, την επιλογή καριέρας, την επιλογή συντρόφου, κ.λ.π. Οι ταχείς ρυθμοί προόδου που σημειώνονται στην τεχνολογία και την επιστήμη συμβάλλουν στην αύξηση των επιλογών μας. Φαίνεται να δημιουργούνται καθημερινά νέα είδη θέσεων εργασίας (influencers, ειδικοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ.). Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επίσης αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επιλέγουμε σύντροφο ζωής. Εφαρμογές γνωριμιών όπως το Tinder έδωσαν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να έχουν στα χέρια τους δεκάδες επιλογές για το με ποιον θα βγουν ραντεβού.
Είναι τόσο πολλές οι επιλογές που μονίμως αναρωτιόμαστε αν διαλέξαμε σωστά και αμφισβητούμε διαρκώς τις επιλογές μας θεωρώντας ότι κάποια άλλη ίσως ήταν καλύτερη. Το αποτέλεσμα αυτής της διαρκούς αμφισβήτησης είναι το αίσθημα του ανικανοποίητου και η μη αναγνώριση των θετικών που έχουν προκύψει στη ζωή μας από τις επιλογές που έχουμε κάνει. Σαφώς, ως λύση, δεν προτείνεται κάποια παλινδρόμηση στο παρελθόν όταν υπήρχαν περιορισμένες επιλογές ή το μέλλον μας ήταν προαποφασισμένο, αλλά το φαινόμενο παρουσιάζεται με στόχο να εντοπιστούν οι αδυναμίες μας στη λήψη αποφάσεων και να υπερπηδηθούν, έτσι ώστε να μην αναλωνόμαστε στην ατέρμονη σύγκριση και στην υπερανάλυση των λεπτομερειών.